Tất cả những vấn đề, tất cả những gốc rễ sâu xa của tất cả những vấn
đề của con người đang nằm một chỗ nào đó ở bên trong tâm. Thật là có
gía trị, nếu chúng ta trực tiếp kiểm điểm soi tìm nó. Mỗi một người
chúng ta nên thấu hiểu rằng bản tính của chúng ta không hoàn toàn
xấu, khổ, đau, buồn và không có hy vọng. Chúng ta nên kính trọng tự
nhiên tính của chúng ta, sự thanh tịnh của chúng ta, bản tính của
chúng ta. Như thế chúng ta mới có thể bắt đầu kính trọng người khác.
Nếu chúng ta chỉ giận hờn, ganh ghét, ích kỷ, tiêu cực, chán nản và
mất hết hy vọng thì chúng ta cũng chỉ nhìn thấy người khác cũng y
như vậy. Thật là nguy hiểm!
Khi chúng ta thiền, tri giác của chúng ta hay thức giác của chúng ta
không phải là một người thiền. Đôi khi người ta nghĩ, vì họ quen
dùng ngũ quan nên những cảm nhận từ giác quan là sự thật. Vì thói
quen của người Tây phương, cái gì họ sờ mó được, thấy được, ngửi
được ...vân vân... là của họ thành ra họ cho tất cả những đối tượng
cảm giác là sự thật.
Thực ra, thức giác chỉ là gỉa, chỉ là một sự đánh lừa. Nó không đủ
thông minh, nó không có khả năng để phân biệt xấu tốt. Đó là lý do
tại sao khi vừa mở mắt ra là chúng ta đã bị quyến rũ ngay, là chúng
ta chạy theo những ý niệm nhị nguyên ngay lập tức. Trong thiền định,
những sự lừa đảo của thói quen tri giác này sẽ tự động chấm dứt.
Gỉa sử chúng ta đang ở trong nhà và đang nghĩ về trái lê, “ Ồ, đây
là một trái lê đẹp.” Ngay trước khi đi chợ, tâm của chúng ta đã
tưởng tượng về trái lê và quyết định sẽ mua lê hôm nay. Vì thế, khi
ra chợ, thấy trái lê là chúng ta bị quyến rũ ngay. Bởi vì chúng ta
đã có những tiền ý tưởng về nó.
Tri giác giống như dân Thụy điển, thức giác giống như chính phủ Thụy
Điển. Chính phủ luôn luôn có những quyết định về dân chúng: thành
phần nào tốt thành phần nào xấu. Đó là lý do tại sao tâm thức luôn
luôn có những tiền ý niệm. Vì thế khi tri giác thấy một sự vật, nếu
tâm thức nói “tốt” thì nó tốt; nếu tâm nói “xấu” thì nó xấu. Đó là
lý do tại sao tôi nói tri giác rất khờ dại, nó không có một chút khả
năng phân tích nào. Nó chỉ có thể nhìn được những gì thô kệch, không
có cách nào để nó hiểu được bản tính, không có cách nào để nó có thể
hiểu được thể tính. Không thể được. Khoa học đã cố gắng hết sức để
tìm hiểu sự thật qua những ống kính siêu hiển vi nhưng đành thất
vọng. Phật giáo đã biết điều đó, chúng ta không thể nào hiểu được
sunyata, tính không bằng lý luận, bằng ý nghĩa.
Buổi trưa nay chúng ta sẽ thiền định trên cái tâm thức riêng của
chúng ta. Chúng ta không nên sợ hãi, chúng ta thường suy nghĩ, “ Làm
sao tôi có thể thiền được khi tôi không biết gì về tâm thức của tôi?
Oâng sư này dậy tôi nên thiền về tâm thức của tôi, nhưng nếu đây là
căn nguyên của mọi vấn đề của tôi thì làm sao tôi có thể thiền về nó
được?” Đây, thí dụ, chúng ta đang ở trong cái phòng này. Mặc dầu
chúng ta không trực tiếp nhìn thấy mặt trời nhưng chúng ta vẫn nhìn
thấy những tia sáng. Vì thế chúng ta biết, qua những tia sáng nhận
được, mặt trời chắc chắn có, chắc chắn đang hiện diện. Tương tự như
vậy, chúng ta biết rằng qua những kinh nghiệm của chúng ta thì những
tư tưởng và những động năng đều có ảnh hưởng đến tâm thức của chúng
ta. Vậy, vì nhận biết có tư tưởng, vì biết rõ có tư tưởng, vì tỉnh
thức trong tất cả những tư tưởng của chúng ta và có động năng thúc
đẩy nên chúng ta có thể thiền định với tâm thức của chúng ta. Mỗi
khi chúng ta quan sát tâm của chúng ta, mỗi khi chúng ta tỉnh thức
trong sự nhìn ngắm tâm của chúng ta, là chúng ta đang thiền về tâm
của chúng ta.
Một cách khác để thiền về tâm của chúng ta là hãy nhận biết nó qua
những kinh nghiệm. Mỗi khi chúng ta nhắm mắt lại chúng ta biết có
một vài tư tưởng đang đến; hãy chỉ biết tư tưởng đang đến. Đừng quan
trọng hóa về tư tưởng tốt hay xấu. Qúy vị có hiểu không? Bản tính
của cả tốt và xấu đều trong sạch bởi vì tâm phản chiếu tất cả mọi
hiện tượng.
Bên Tây phương, danh từ “ Thiền ” mang lại nhiều ngộ nhận, hiểu sai.
Đôi khi người ta nghĩ, người ta diễn tả thiền là xiết chặt mình lại,
tự thắt mình lại, có người lại nghĩ thiền là bành trướng ra, mở rộng
ra. Cả hai lối diễn tả này đều sai lầm. Nếu chúng ta mở rộng ra,
chúng ta sẽ trở nên không còn kiểm soát, bị mất tự chủ; nếu chúng ta
thu hẹp lại, chúng ta sẽ trở nên ích kỷ.
Thiền rất là đơn giản. Hãy nhắm mắt lại. Cái gì đang xẩy ra? Sự tỉnh
thức của chúng ta làm việc giống như một cái máy nhậy cảm. Giống như
một cái ra đa. Nếu có một dấu hiệu nào, nếu có một chấn động nào,
nếu có một rung động nào, chúng ta liền nhận ra nó. Chúng ta nhận
được, hoàn toàn tỉnh thức, hoàn toàn biết được cái gì đang xẩy ra.
Qúy vị đang nghe tôi đấy chứ? Đó là tất cả những gì tôi gọi là thiền
về tâm thức.
Thiền không có nghĩa là “ Ồ, có ánh sáng! Aùnh sáng đến! Cái này,
cái này, cái này....”. Chúng ta không có đối thoại gì cả. Giả sử
chúng ta đang thiền, chúng ta đang nhận thức những cái ở chung quanh
đây -- bầu trời, chiếc xe đang chạy qua -- chúng ta đang nhìn thấy
tất cả. Nhưng, chúng ta tuyệt nhiên không nói gì cả, như kiểu: “
Những cái xe này đẹp qúa, chở đầy trái cây và bánh kẹo ra chợ.”
Không nên có những kiểu đối thoại này. Mặc dầu đang nhìn ngắm chúng,
nhưng chúng ta cũng cần ở trong tình trạng kiểm soát, tỉnh thức và
tránh tình trạng tâm lơ là, mơ màng, không được kiểm soát.
Cái gì làm chúng ta không có sự kiểm soát? Chính cái đối thoại --
“Cô ta như thế này, cô ta nói cái đó, nó bảo như vậy, tôi không
thích cái đó, tôi không thích cô đó, tôi thích, tôi không thích...”
-- Chúng ta tự phản ứng với những cái gì đang diễn ra. Kiểm soát có
nghĩa là không phản ứng. Nếu có ai nói: “Anh là thằng xấu,” chúng ta
không phản ứng, chúng ta không nói lại, “Nó bảo tôi là thằng xấu,
tôi (cái tôi) không chịu được.” Đó là phản ứng. Đó là một cái tâm
không kiểm soát. Đó cũng là một cái tâm bị quấy nhiễu. Theo tôi, có
hai hiện tượng trong một cái tâm bị quấy nhiễu: một là đối tượng tốt
đẹp, hai là đối tượng đáng ghét. Bị quấy rầy có nghĩa là chúng ta
không thoát ra khỏi ý nghĩ về đối tượng, là cứ bị cái đối tượng bắt
phải suy nghĩ. Qúy vị có hiểu tôi nói gì không? Bị quấy rầy có nghĩa
là chúng ta không có tự do, không có sự an lành mà cứ luôn luôn
nghĩ, “ cái này, cái này, cái này, cái kia, cái kia, cái kia.” Đó là
bị quấy rầy. Như vậy một cái tâm sân hận, ganh tương, tham lam, dính
mắc là một cái tâm luôn luôn bị phiền nhiễu, bị quấy rầy. Đó là lý
do thiền định dậy chúng ta thói quen không phản ứng khi bị những đối
tượng quấy nhiễu xuất hiện.
Cái gì là ơn ích thực sự và trực tiếp trong sự tỉnh thức hướng về
tâm của chúng ta, thay vì cứ để cho cái hoa này, cô bạn gái kia, anh
bồ này quấy rầy chúng ta? Có những nguồn năng lượng sẽ đến khi chúng
ta tỉnh thức trong cái tâm của chúng ta. Tâm thức tự nó không có
cứng ngắc, bền chặt như xi măng, như sự hiện diện của chậu hoa này,
như cô bồ này, như anh bạn kia. Cái đẹp của sự quan sát hay tỉnh
thức trong tâm thức riêng của chúng ta là nó sẽ hướng dẫn chúng ta
phá đổ được những ý niệm cố hữu của chúng ta; nó sẽ trực tiếp hướng
dẫn chúng ta cởi bỏ những lớp mền nặng nề của u mê, của mù quáng để
kinh nghiệm được sự rỗng lặng, tính không. Để giải quyết những vấn
đề, chúng ta cần những kinh nghiệm của chính chúng ta, của chính tâm
chúng ta, như vậy chúng ta mới có thể phá vỡ được những ý niệm. Từ
đó, chúng ta mới có đủ can đảm, đủ khả năng, chúng ta mới có thể nói
được: “ Ô, tôi có thể làm bất cứ gì, nếu muốn giải quyết những rắc
rối, những trở ngại, tôi có thể làm được.” Theo Phật giáo, đó là con
đường mà tất cả mọi chúng sinh có thể tự giải phóng cho chính mình.
Chúng ta rất thông minh. Chúng ta thường phán đoán, thường phê bình,
“tốt/xấu, tốt/xấu, đẹp/xấu, đẹp/xấu.” Chúng ta luôn luôn như vậy.
Nhưng khi thiền, chúng ta chấm dứt nói tốt/xấu, tốt/xấu. Chấm dứt sự
thông minh phê phán tốt/xấu. Đây chính là nhị nguyên. Khi tâm chúng
ta bị phân tán --tốt/xấu, tốt/xấu, tốt/xấu -- Hãy chấm dứt! Hãy
ngưng lại, chỉ tỉnh thức, chỉ chú tâm. Như mặt trăng, như mặt trời.
Chúng không suy nghĩ, “Tôi đang làm cho người Thụy điển ấm áp” hay “
Tôi đang cho người Thụy điển ánh sáng. Tội nghiệp họ !” Mặt trăng và
mặt trời không bao giờ nói như vậy. Hãy như mặt trăng, hãy như mặt
trời. Đó là điều quan trọng.